سی نیوز*- مقاله -به قلم دکتر کامبیز اعتمای-*
 صنعت حمل‌ونقل کانتینری ایران به‌عنوان یکی از زیرساخت‌های کلیدی تجارت خارجی، با چالش‌های متعددی نظیر تحریم‌های بین‌المللی، محدودیت‌های ارزی، سیاست‌های داخلی پیچیده و تغییرات در تجارت جهانی مواجه است. این مقاله با بهره‌گیری از داده‌های معتبر بین‌المللی (Drewry، UNCTAD) و اطلاعات داخلی بانک مرکزی و وزارت صمت، روند عملکرد و چشم‌انداز رشد این صنعت را در سال ۱۴۰۴ تحلیل می‌کند. همچنین تأثیر الحاق ایران به کنوانسیون پالرمو و محدودیت‌های بانکی و مقررات ثبت سفارش در فعالیت‌های کانتینری بررسی شده است. نتایج حاکی از کاهش حجم جابجایی کانتینر در نیمه اول سال و آغاز رشد تدریجی در نیمه دوم سال، با پیش‌بینی افزایش ۱۵ تا ۲۰ درصدی تا پایان سال است.

مقدمه
حمل‌ونقل کانتینری از اجزای حیاتی توسعه تجارت بین‌المللی و اقتصادی کشورها محسوب می‌شود. ایران با موقعیت جغرافیایی استراتژیک و وجود بنادر مهم، ظرفیت بالایی در این حوزه دارد اما تحریم‌های اقتصادی، سیاست‌های محدودکننده ارزی، و قوانین پیچیده ثبت سفارش موجب رکود و کاهش فعالیت در این بخش شده‌اند. این مقاله با هدف ارائه تحلیل علمی و دقیق از وضعیت حمل‌ونقل کانتینری ایران در سال ۱۴۰۴ و پیش‌بینی روند آتی آن تدوین شده است. همچنین بررسی شده است که چگونه الحاق ایران به کنوانسیون بین‌المللی پالرمو می‌تواند بر ارتقاء امنیت حقوقی و افزایش سرمایه‌گذاری اثرگذار باشد.

مطالعات متعددی بر تأثیر سیاست‌های بین‌المللی، اقتصادی و تجاری بر صنعت حمل‌ونقل دریایی تأکید داشته‌اند (Drewry, 2024; UNCTAD, 2024). بررسی گزارش‌های بانک مرکزی ایران و وزارت صنعت، معدن و تجارت نشان می‌دهد که محدودیت‌های ارزی و مقررات سخت‌گیرانه ثبت سفارش، مهم‌ترین موانع داخلی این صنعت هستند (بانک مرکزی، ۱۴۰۴). همچنین الحاق به کنوانسیون پالرمو به‌عنوان یک گام موثر برای مقابله با جرایم سازمان‌یافته در حمل‌ونقل بین‌المللی مطرح شده است (ICS, 2023).

روش تحقیق

مطالعه حاضر، تحقیقی توصیفی-تحلیلی و کاربردی است که داده‌های مورد نیاز آن از منابع ثانویه معتبر گردآوری شده است.

• داده‌های آماری از گزارش‌های سه‌ماهه Drewry Shipping Consultants و UNCTAD (Review of Maritime Transport, 2024) استخراج شده‌اند.
• اطلاعات داخلی از بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران و وزارت صنعت، معدن و تجارت (۱۴۰۳-۱۴۰۴) جمع‌آوری شده‌اند.
• داده‌های مربوط به بنادر کلیدی ایران (شهید رجایی، چابهار و امام خمینی) مورد بررسی قرار گرفته‌اند.
  تحلیل داده‌ها به کمک نرم‌افزارهای آماری SPSS و Excel به صورت تحلیل توصیفی، روندی و مقایسه‌ای انجام شده است. پیش‌بینی روند رشد بر اساس تلفیق داده‌های اقتصادی و سیاسی و با بهره‌گیری از مدل‌های ساده پیش‌بینی (رگرسیون خطی) انجام شده است.

تحلیل و بحث

۱. تحولات تجارت جهانی و تأثیر آن بر حمل‌ونقل کانتینری ایران

اختلالات زنجیره تأمین جهانی، جنگ تعرفه‌ای بین چین و آمریکا و رکود اقتصادی ناشی از تنش‌های سیاسی موجب کاهش تقاضا و حجم جابجایی کانتینر در جهان شده است (WTO, 2024). ایران که بخش عمده‌ای از تجارت خود را با چین، اروپا و خاورمیانه انجام می‌دهد، از این روند تأثیر پذیرفته است.

۲. محدودیت‌های ارزی و اثرات آن بر صنعت حمل‌ونقل کانتینری

تحریم‌های مالی و محدودیت‌های تخصیص ارز نیمایی توسط بانک مرکزی موجب بروز مشکلات نقدینگی برای شرکت‌های حمل‌ونقل شده است. همچنین سخت‌گیری در ثبت سفارش کالاها و تخصیص ارز، باعث کندی فرآیندهای تجاری و افزایش هزینه‌های حمل شده است (بانک مرکزی، ۱۴۰۴).

۳. سیاست‌های داخلی و موانع قانونی

سخت‌گیری‌های وزارت صنعت، معدن و تجارت در ثبت سفارش و واردات کالا موجب افزایش زمان ترخیص و کاهش سرعت عملیات تخلیه و بارگیری کانتینرها شده است. این مسئله به انباشت کانتینرهای خالی و افزایش هزینه‌های لجستیکی منجر شده است.

۴. الحاق به کنوانسیون پالرمو و نقش آن در بهبود امنیت حقوقی

الحاق ایران به کنوانسیون مقابله با جرایم سازمان‌یافته فراملی (پالرمو) در سال ۱۴۰۳، باعث بهبود امنیت حقوقی در بنادر و افزایش اعتماد سرمایه‌گذاران بین‌المللی شده است. این اقدام می‌تواند زمینه‌ساز جذب سرمایه‌گذاری و توسعه زیرساخت‌ها باشد (ICS, 2023).

۵. مسائل ویژه حمل‌ونقل کانتینری

• انباشت کانتینرهای خالی: به دلیل مشکلات ترخیص و کمبود فضای ذخیره‌سازی، هزینه‌ها و زمان توقف کانتینرها افزایش یافته است.
• کمبود زیرساخت‌ها و تجهیزات: نواقص در تجهیزات بارگیری، محدودیت ظرفیت ذخیره‌سازی و کمبود ناوگان زمینی، روند حمل‌ونقل را کاهش داده است.
• محدودیت‌های لجستیکی داخلی: کمبود کامیون و واگن‌های ریلی، زنجیره تأمین داخلی را مختل کرده است.

۶. تحلیل اقتصادی

کاهش حجم جابجایی کانتینری به افزایش هزینه‌های تمام شده کالاها، تأخیر در تأمین مواد اولیه و نهایتاً افزایش تورم انجامیده است. محدودیت‌های ارزی، کاهش سرمایه در گردش و افزایش هزینه‌های مالی را در پی داشته است. اصلاح سیاست‌های ارزی و تسهیل فرآیندهای تجاری، باعث افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌ها خواهد شد. همچنین افزایش امنیت حقوقی با الحاق به کنوانسیون پالرمو، افزایش سرمایه‌گذاری و بهبود شرایط کسب‌وکار را به همراه خواهد داشت.

۷. آمار حمل‌ونقل کانتینری ایران در سال ۱۴۰۴

روش گردآوری داده‌ها

داده‌های آماری از منابع معتبر بین‌المللی (Drewry, UNCTAD) و داخلی (بانک مرکزی، وزارت صمت، بنادر کلیدی) به صورت ماهانه و فصلی جمع‌آوری شده‌اند و با نرم‌افزارهای آماری تحلیل شده‌اند.

روند جابجایی کانتینری

• سه‌ماهه اول سال ۱۴۰۴: کاهش ۱۲.۵ درصدی در حجم کانتینرهای جابجا شده نسبت به مدت مشابه سال قبل (Drewry, 2024). دلیل عمده کاهش، تحریم‌ها، جنگ تعرفه‌ای چین و آمریکا و محدودیت‌های ارزی است.
• سه‌ماهه دوم سال ۱۴۰۴: رشد ۷.۸ درصدی نسبت به سه‌ماهه اول با بهبود شرایط ثبت سفارش و تسهیل‌های ارزی (بانک مرکزی، ۱۴۰۴).
• سه‌ماهه سوم سال ۱۴۰۴: تثبیت روند افزایشی و افزایش ۱۵ درصدی نسبت به سه‌ماهه اول به علت ارتقاء امنیت حقوقی و بهبود روابط بین‌المللی (ICS, 2023).

سهم بنادر کلیدی

• بندر شهید رجایی: ۶۵ درصد سهم
• بندر چابهار: ۲۰ درصد سهم
• بندر امام خمینی: ۱۵ درصد سهم

پیش‌بینی روند رشد

انتظار می‌رود با استمرار اصلاحات سیاستی و بهبود روابط تجاری، حجم جابجایی کانتینری در ایران تا پایان سال ۱۴۰۴ با رشد ۱۵ تا ۲۰ درصدی همراه باشد.

نتیجه‌گیری

حمل‌ونقل کانتینری ایران تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد که مهم‌ترین آنها تحریم‌ها، سیاست‌های ارزی، مقررات ثبت سفارش و شرایط تجارت جهانی است. الحاق ایران به کنوانسیون پالرمو و اصلاح سیاست‌های داخلی می‌تواند محرکی برای رشد تدریجی این صنعت باشد. پیش‌بینی می‌شود در نیمه دوم سال ۱۴۰۴ روند رشد بازگردد و این رشد تا پایان سال با ۱۵ تا ۲۰ درصد افزایش حجم جابجایی همراه باشد. توسعه زیرساخت‌ها و بهبود فضای کسب‌وکار از عوامل کلیدی موفقیت است.